Kurmes Dernegi Resmi Web Sitesi

Koçgiri Klamları-Hakan Aday

 Türkiye’de uzun yıllar etnik müzik yapmak yasaklarla eşdeğer görülüp, kısıtlı imkanlarla yapılan çalışmalar da ilgilisine ulaştırılamadan unutulmaya yatırıldı. Koçgiri’nin Kürt Alevi müziği, Koçgiri yenilgisinden (1921) sonra Sivas türküleri başlıklı çalışmalarla asimile edilip, Sivas eşittir Alevi eşittir Türk teması, bütün kültürel alanlarda işlenip, özünden koparıldı. Türkçe’nin fonetiğine uymayan dimağıyla Aşık Veysel, alan çalışması yapan folklor toplayıcıları için Türk ozanı unvanıyla medenileştirildi. Oysa bilinir ki Sivas Alevileri çoğunluk olarak Dersim kökenlidir. Kürtçe’nin (Kurmanci ve Dımıli) yasak olmasından kaynaklı, yöre ozanları üretimlerini çoğunlukla Türkçe yapmak zorunda kaldılar. Ancak siyasal Kürt hareketlerinin ivme kazanmasıyla birlikte, yöre halkı da üzerindeki ölü toprağı silkelemeye başladı.  

1990’lı yıllar bu bağlamda önemlidir. Hasret Gültekin’in çalışmaları bu uyanışın önemli nüvelerini taşır. Hasret Gültekin ve Nilüfer Akbal’ın okuduğu eserlerden sonra genç sanatçı Cemil Koçgün’nün çalışmaları, kamuoyunun dikkatini bu yöre kültürüne çekmeyi başardı. Son yılarda ise Koçgiri folklorunu ve müziğini layıkıyla icra eden çok sayıda sanatçının ürün verdiğini görüyoruz. Bu bağlamda Koçgiri klamlarını okuyan sanatçıların albümlerini kısaca tanıtalım.

KOÇGİRİ

Ema Müzik geçtiğimiz günlerde ‘’Koçgiri’’ isimli bir karma albüm çıkardı. Koçgirili sanatçıların çalışmalarına yer verşlen albümün yönetmenliğini Metin Karataş yapmış. Albüm, 1979 yılında Koçgir’de faşistler tarafından öldürülen Metin Karataş’ın babasına adanmış.

Koçgiri tarihi ve folklorü ile ilgili araştırmalarıyla tanıdığımız Hüseyin Irmak da yöre tarihini anlatan bir yazıyla albüme katkıda bulunmuş. Koçgirili sanatçılardan Aysel Sarıkaya, Aynur Yılmaz, Binali İlgün, Dursun Erdoğan, Süleyman Turan ve Metin Karataş tamamı Kürtçe’nin Kurmanci lehçesinden oluşan eserler okumuşlar. Ayrıca Koçgiri yöresinde derleme çalışmaları yapan Binali Saygılı da bu çalışmaya katkı sunan kişilerden.

Geleneksel eserlerin ağırlık kazandığı albümde, Koçgiri düğünlerinde çalınan anonim halay müziklerinin bazılarına söz yazılarak, geleneksel forma müdahale edilmiş. Aynı müdahale ağıtlara da yapılmış. Geleneksel eserlere yeniden sözler yazılmış ya da eklenmiş. Yapılan bu operasyona ait bilgi paylaşılmadığı için dinleyici orijinal sözlerin nerede başlayıp, nerede bittiğini öğrenemeyecek. Umarız yeni basım ve üretimlerde bu konu açıklığa kavuşturulur. Keza Koçgiri’nin kadim kültürüne ait bu eserlerin daha özenli hazırlanması gerekirdi. Albüme konan ‘’Koçgiri’’ ismi bu özensizliğin altında adeta ezilmiş.

Yukarıda değindiğimiz olumsuzluklara rağmen albüm Koçgiri bölgesi müziğini hatırlatması babında önemli ve değerlidir.

SEYRİSTAN

Koçgiri’li sanatçılardan Beser Şahin, Dımıli ve Kurmanci eserler okuduğu‘’Seyristan’’ isimli çalışmasıyla yöresinin müzikal renklerini başarıyla icra etmiş. Albüm de yer alan ‘’Toraq’’ parçası ise yöre müziğinin (Dersim bağlamlı olarak) tipik özelliklerini taşıması açısından değerlidir. Tahminen 1940’lı yıllarda yaşanmış bir olaydan esinlenerek ozanların dilinden şiirleşen ve bestelenen Toraq adlı eser  Yasin Boyraz’ın çaldığı Koçgiri dik halayı ile bütünleştirilmiş. Eser albümün en başarılı çalışmalarından. Birçok sanatçının da katkı sunduğu bu çalışma Beser Şahin’in müzikal evriminde yeni bir sayfayı da açtığının habercisi gibi.

Koçgiri / Karabel’den Avrupa’ya uzanan  ve uzaklaştıkça biraz daha doğduğu topraklara yakınlaşan Beser Şahin, memleketini unutamamış olmalı ki çocukluğunu geçirdiği Otlu Çimen yaylasına olan hasretini ‘’ Xerib’’  klamıyla dile getirmiş.

Kalan Müzik etiketiyle çıkan albüme Mikail Aslan’ın yoğun katkısı gözden kaçmıyor. Albümde Koçgiri bölgesinin otantik yapısını başarılı bir şekilde işlemiş. Hasret Gültekin ve Cemil Koçgün’ün  bölge ile ilgili çalışmalarından sonra  bu albüm de önemli müzikal çalışmalardan biri olarak raflarda yerini alıyor. Beser Şahin’in yanık hançeresi gurbetin acısını sılaya taşıma özleminde.

KILAM Û STRANÊN BIJARTÎ

Müziğe Koçgiri ile başlayan ve Koçgiri ile devam eden tek sanatçı ise Cihan Çelik. Sanatçı bölge ile ilgili yaptığı derlemeleriyle dikkat çekiyor. Derleme çalışmalarına ağırlık veren sanatçı  son albümünde ki eserlerin tamamı  Koçgiri yöresi derlemelerinden oluşuyor. Koçgiri Kürt Alevilerin dini merasimlerinin Kürtçe olmadığı Türkçe olduğunu söyleyenlere karşılık bu albümde oldukça önemli iki eser var; birincisi Koçgiri’li Alişêr’e ait. Ayrıca yıllar önce Çıra Dergisi’nde yayınlanan ve Alişer’in bilinmeyen şiirlerinden biri olan ‘ li eryav alemê’ adlı eser  bu albümde Haydar Acar’dan  derlenerek  seslendirilmiş. Alişêr’den bize kalan sayılı eserlerinden olması bakımından oldukça önemli. İkinci eser ise ‘’Destana Mıhemmedî Henîfî’’. Muhammed Hanefi kaynaklarda Hz. Alinin oğlu olarak geçer. Kurmanci olan bu eser hayli ilgi çekici.

KOÇGİRİ AĞITLARI

Klam geleneğini sürdüren sanatçılardan biri de Ali Gülsoy, namı diğer Bego. ‘’Koçgiri Ağıtları’’ (Avazên Koçgîrî) albümü Medya Müzik tarafından piyasaya sunulmuş. Albümün tamamı Kürtçe / Kurmanci klamlardan oluşuyor. Bölgenin günlük yaşantısını adet ve geleneklerini Bego’nun klamlarında bulmak mümkün. Gülseven Medar’ın daha önce albümünde okuduğu ve Yemen’e giden bir Koçgirili’yi anlatan ‘’Xerib Telu’’ adlı eserin farklı bir varyantını da bu albümde seslendirmiş.

ARIK

Çektiği klip ile dikkati çeken bir diğer çalışma ise Metin Öztem’e ait. Koçgiri’nin en meşhur eserlerinden ‘’Arıx’’ ve ‘’Miro’’ klamları bu albümde yeniden okunmuş.

Bilindiği gibi Arıx adlı köyün depremle yerle bir olması sonrası okunan bu eseri ilk derleyenlerden biri de Hüseyin Erdem’dir. Yıllar önce Nilüfer Akbal ‘’Miro’’ adlı albümünde  bu klamı okumştu. Eserin farklı bir varyantı da bu albümde karşımıza çıkıyor. Kaynak olarak da, Hüseyin Erdem değil de Arıx köyü olarak belirtilmiş.

Yeni çıkan Kürtçe Albümler

Zelal Gokçe:  ‘’Solin’’ Kom Müzik

Şengül:  ‘’Pak’’  Kom Müzik

Cihan Çelik: ‘’Pag’’ Kom Müzik

Mehmet Akbaş: ‘’Pia’’ Kalan

Taylan Yıldız: ‘’Reçhê’’ Kalan

(bu bölüm kutu olarak haberin yanına girebilir)

 

 

KOÇGİRİ

Koçgiri ya da Koçgiran, ağırlıklı olarak Sivas ve Erzincan, Malatya yöreleri olmak üzere, kısmi olarak da Kayseri ve Maraş’a uzanan bir bölgenin adı olmasının yanı sıra, bu coğrafyada yaşayan Alevi Kürt aşiretlerinin oluşturduğu bir aşiret konfederasyonudur.

20. yy başlarında  Koçgiri aşiret toplulukları büyük oranda Hafik, Zara, İmranlı, Suşehri, Refahiye, Kemah, Divriği, Kangal, Ovacık, Kuruçay kazaları ile Hamo, Zamaraq bucakları ve bunları çevreleyen 135 köyü kapsayan bir alanda yerleşiktir.

Rivayete göre İzol aşiretinden Xido Fincanêgır lakaplı Hıdır ve ailesi, Pülümür’den göç edip Refahiye’deki   Hıristiyan köyüne yerleşerek Koçgiri halkının başlangıcını oluşturmuş. Selçuklu soy kütüklerine göre ise Hıdır, Nazimiye (Kızılkilise) bucağının Kalman köyünden önce Zara ve Bolucan civarında kalmış, buradan da Refahiye’ye bağlı Koçgiri köyüne yerleşmiştir. Hıdır’ın İbrahim, Mustafa, Balo, Saro, Perwiz, Laço ve İvaski isimli yedi oğlu olup, Koçgiri halkı bu oğullardan çoğalmış ve kollara ayrılmıştır. Bunlar; İboyan, Baluyan, Saran,  Kertelan ve Dimili (Perwizan) olmak üzere beş ana kola (ezbet) ayrılırlar.

Koçgıran, Badılan, Baxtiyaran, Canbegan, Çarêkan, Derwêş Cemalan, Gıniyan, Xormekan, İzolan, Laçinan, Mılan, Kurmeşan, Atma, Pezgevran, Abasan, Pilvankan, Şadiyan ve Şixhesenan aşiretleri bölgede yerleşik olan Kürt ve Alevi aşiretlerdir. Bamansur, Ağuçan, Kureyşan, Sarusaltık ocakları da başlıca Ocakzade aşiretlerdir.

Bölgede ağırlıklı olarak Kurmanci ve kısmi olarak da Dımıli konuşulmaktadır. Müziği  ağırlıklı olarak çoban kavalı (dilsiz kaval), davul zurna, bağlama ile icra edilmektedir, Halk klamları yanı sıra, ölüler üzerine ağıt yakılan kadın ağıtçıları dikkat çekicidir. Bu ağıtçıların en önemlilerinden biri ağıtçı Arzê’dir. Bölgede Alevi Pirlerin Cemhaneler’de söylediği Kürtçe beyit ve semahlar da ilgiye değerdir.